İçindekiler
Mücbir sebep, mevcut bir uygulamaya devam edilirken beklenmedik ve müdahale edilemeyecek şekilde ortaya çıkan şiddetli durumlar olarak tanımlanır. Bu kapsamda farklı alanlarda mücbir sebep aranabilirken, merak edilen sorulardan birisi ise Mücbir sebeplerden dolayı sözleşmenin feshi mümkün olup olmadığıdır. Konut ya da iş yeri sahibinin kiracıyı tahliye nedenleri arasında yer alan mücbir sebep kavramının tanımının iyi bilinmesi, uygulamanın sağlıklı olması açısından önemlidir.
Kira sözleşmelerinde mücbir sebep gösterilerek tahliye durumunda, belirtilen gerekçe bir mücbir sebep olarak değerlendirilmesi halinde mülk sahibi hakkında yaptırım uygulanabilmektedir. Mücbir sebep kavramıyla ilgili olarak bilinmesi gereken en önemli hususlardan biri ise “İfa imkansızlığı” kavramıdır. Mücbir sebebin ortaya çıkması için borcun ödenmesinin, mülkün kullanılmasının imkansız olması ya da kiraya verenin kiracıyı çıkartmaktan başka imkanı olmaması gerekir.
Mücbir Sebep Halleri Nelerdir?
Sözleşmede mücbir sebep olarak gösterilebilecek haller arasında, tanımda olduğu gibi beklenmedik ve müdahale edilemeyecek şekilde gerçekleşen olaylar bulunur. Buna göre;
Savaş
- Olağanüstü hal ilanları
- Doğal afetler (yangın, deprem, yıldırım, sel)
- Salgın hastalıklar
- Askeri ya da siyasi darbeler
- Büyük çaplı grevler
- Ekonomik kriz
mücbir sebep kapsamında değerlendirilebilmektedir.
Mücbir Sebebi Kim Belirler?
Alacaklı ile borçlu arasındaki uyuşmazlıklarda gerekçe gösterilen mücbir sebep tanımının kapsamı, yargı organları tarafından belirlenir. Alacaklı (kiraya veren), mücbir sebeple kira sözleşmesini feshi için girişimde bulunabilir. Hukuk literatüründe net bir tanımı olmayan mücbir sebeplerin kapsamı ise kiracı ile kiraya veren arasında yapılan sözleşmeye bağlı olarak yargı organları tarafından belirlenir.
Özellikle Kovid-19 salgınının ülkemize gelmesinden sonra daha çok duyulan bir kavram olan mücbir sebepler kapsamında salgın hastalık olduğu bilinmektedir. Ancak salgın hastalığın niteliği, kiracıya ve kiraya verene etkisi de karar açısından büyük önem arz eder. Kovid-19 gibi salgın hastalıklar mücbir sebep kapsamında değerlendirilebilirken, bunla ilgili her olayın aynı kapsam değerlendirilemeyeceği ayrıca belirtilmelidir.
Mücbir Sebep Örnekleri
Kiracı ile kiraya veren arasında Kovid-19 salgınından sonra gerekçe olarak sunulan mücbir sebep kapsamına giren olgular şu şekilde değerlendirilebilir:
- Doğal Afetler: Yıldırım, sel, deprem gibi afetlerin ardından sözleşmeye konu taşınmazın ortadan kalkması veya kullanılamayacak hale gelmesi yargı makamlarınca mücbir sebep olarak değerlendirilir.
- OHAL İlanları: Gerekçesine bağlı olarak OHAL ilanları, kira sözleşmelerinin feshi açısından mücbir sebep kabul edilebilir. Askeri darbeler, savaşlar, salgın hastalıklar gibi olağanüstü hallerin kiracıyı ve kiraya vereni etkileme düzeyi dikkate alınarak mücbir sebep kararı verilebilir.
- Ekonomik Kriz: Ülkece veya dünyaca içinde bulunulan ekonomik buhran yine sözleşmelerin feshi açısından mücbir sebep görülebilir.
- Grev: Ülke çapında gerçekleşen iş bırakma eylemleri veya farklı türden ülke ekonomisini ve işleyişini aksatacak büyük çaplı grevler mücbir sebep kapsamında değerlendirilebilir.
Mücbir Sebeplerden Dolayı Sözleşmenin Feshinin Sonuçları
Haklı olarak bir mücbir sebep gösterilmesi halinde iki taraf için de bir yaptırım söz konusu olmayacaktır. Öte yandan sözleşmenin her iki tarafı için de; mahkemece mücbir sebep olarak görülmeyen bir gerekçe gösterilmesi halinde, sözleşme feshinin iptaline ve feshedene yaptırım uygulanmasına karar verilebilir.
Bu nedenledir; iki taraf için de bağlayıcı bir niteliği bulunan kira sözleşmelerinde gösterilecek olan mücbir sebeplerin “ifa imkansızlığı” ilkesine dayandırılması gerekir. Yukarıda listelenen örneklerde olduğu gibi, sözleşmenin gerekliliklerinin imkansız hale gelmesi, mücbir sebep olarak sayılır.
Mücbir Sebep ve Zor Durum Arasındaki Farklılıklar Nelerdir?
Mücbir sebep ve zor durum kavramları günlük dilde eş anlamlı gibi kullanılmakla birlikte, hukuk dilinde birbirinden farklı durumları ifade eder. Bahsedildiği üzere; mücbir sebep ortaya çıkması için “ifa imkansızlığı” aranır. Zor durum hali içine “ifa zorluğu” aranır.
Yani; kira sözleşmesinde belirtilen hususların gerçekleştirilmesinde zorlanılması halinde, zor durum hali kabul edilir. Buna göre pandemi salgını gibi nedenlerle kiracının kiracıyı ödeyemiyor olması mücbir sebep değil, zor durum kapsamında değerlendirilir. Borçlunun borcu ödemesiyle ilgili pek çok konu zor durum hali olarak kabul edilir. Mücbir sebebin ortaya çıkması içinse, çeşitli sebeplerle sözleşmeye konu taşınmazın yok olması, kullanılamayacak durumda olması veya savaş, darbe gibi nedenlerle boşaltılması ya da boşaltılamıyor olması gerekmektedir.
Devalüasyon Mücbir Sebep Mi?
Ülke parasının ani olarak şiddetli değer kaybetmesi ekonomik krize yol açması halinde mücbir sebep olarak kabul edilebilir. Ancak ekonomik krizin önüne geçilmesi amacıyla yapıldığı düşünülürse devalüasyonun mücbir sebep olarak kabul edilmemesi de mümkündür. Burada önemli olan kiracı ile kiraya veren arasındaki sözleşme ve sözlü anlaşmalardır.
İkili ilişkiler veya sözleşmede belirtilen vadelerde ödeme imkanı tanınması halinde ve kiracı bu süreler içinde ödeme yapmayı/tahliyeyi taahhüt ederse mücbir sebep olmaktan çıkmış olur. Öte yandan kiraya verenin alacağına acil ihtiyacı var, kiracının ise ödeme durumu yoksa o halde tahliyesi için devalüasyon mücbir sebep olarak gösterilebilir.
Aynı durum tahliye için de geçerli olabilmektedir. Çeşitli nedenlere kiralanan mülkün tahliyesi, haklı gerekçelerle, talep edilen kiracı, belirtilen süre içerisinde devalüasyona bağlı olarak tahliye gerçekleştirememesi durumunda mücbir sebep olarak gösterilmesi mümkündür. Burada belirleyici olacak olan yargı organlarının kararıdır.
Mücbir Sebep Hukukun Hangi Alanında?
Mücbir sebep, hukukun idare hukuku alanındadır. İdare hukuku da, kamu hukuku alt dalıdır.
Mücbir Sebep İngilizce
Mücbir sebep İngilizcesi, act of God şeklindedir. Türkçesi, Tanrı’nın işi şeklindedir.
